Prolom Banja se nalazi na krajnjem jugoistoku opštine Kuršumlija, u nekadašnjem vulkanskom planinskom kraju, na južnim padinama planine Sokolovice, na 598 m nadmorske visine. Smeštena je u Prolombanjskoj kotlini, između planina Sokolovice (1050 m) na severu, Arbanaške (1109 m) na severoistoku, Radana (1409 m) na istoku, Prolomske planine (1104 m) na jugu i Mejanske planine (943 m) na jugozapadu. Od opštine Kuršumlija udaljena je 23 km. Prolom Banja je asfaltnim putem do Rudara, u dužini od 11 km povezana sa magistralnim putem Niš – Priština i železničkom prugom Niš – Kuršumlija – Kosovo Polje – Peć. Do banje se dolazi direktnim autobuskim linijama iz Kuršumlije, Prokuplja (59 km), Niša (90 km), Kruševca (98 km), Aleksinca (121 km), Beograda (290 km preko Kruševca, 322 km preko Niša) i Novog Sada (368 km).
Na osnovu arheoloških istraživanja se pretpostavlja da su lekovite vode Prolom Banje korišćene neprekidno od praistorije do mlađeg turskog doba , kada su sve banje u Srbiji zapustele. Posle Prvog svetskog rata počinje lokalno korišćenje toplih izvora na privatnom posedu Ćurčić, a od 1956. godine širi se glas o čudotvornom izlečenju pojedinih banjskih gostiju. Od 1961. godine zemljište sa toplim izvorima postalo je vlasništvo preduzeća “Planinka” iz Kuršumlije i to je omogućilo vrlo intenzivan razvoj banje i širenje banjskog naselja.
Klima
Usled nadmorske visine i okruženosti planinama srednje visine (1000-1400 m), u Prolom Banji je umereno kontinentalna klima sa osobinama subalpske. Leta su umereno topla, sa manje padavina, puno vedrine i prijatno svežim noćima. Zime su duge, hladne, sa dosta snega.
Vodotoci
Na području Prolom Banje i njene okoline dominiraju brojni izvori, potoci i reke koje pripadaju slivu reka Kosanice i Toplice. Glavni vodotok je Prolomska reka, koja postaje od više izvora i potoka na Radan planini, a uliva se kod Rudara u Kosanicu. Na dužini od 23 km je čista i nezagađena, pogodna za vodosnabdevanje, rekreaciju i ribolov.
Termomineralne vode
U Prolom Banji postoje dva razbijena izvorišta tople vode, međusobno udaljena oko 950 m. Istočno ili glavno izvorište je u centru banjskog naselja i čine ga šest bušotina čija je izdašnost 4,5 l/s vode a temperatura od 30 do 33,8 °C. Zapadno izvorište ili “Pupavci” je u dolini dubokog potoka , u zaseoku Vukovići, u ataru sela Veliko Pupavce, a predstavlja ga bušotina B-5 čija je izdašnost oko 6,5 l/s vode, a temperature 30,5 °C. Termalna voda iz bušotine B-5 cevima i specijalnim pumpama se sprovodi do rezervoara u centru Banje, odakle se koristi u razne svrhe (za kupanje u sobama, za razne banjske postupke u kupatilima, za punjenje rekreaciono-rehabilitacionog bazena, dogrevanjem za zagrevanje hotelskih objekata, za piće i dr). To su azotne, srednje alkalne, nisko mineralizovane, natrijum hidrokarbonatne, silicijumske hipoterme. Lekovite vode Prolom Banje pripadaju vrlo retkim vodama visokih balneoloških vrednosti, koje pružaju mogućnosti za veoma široke indikacije.
Indikacije za lečenje u Prolom Banji su sledeće:
Bolesti bubrega i mokraćnih puteva (hronične infekcije bubrega, mokraćnih puteva i prostate, kamenac bubrega, pesak u mokraćnim putevima, stanje posle operativnih zahvata na bubrežno-mokraćnom sistemu), bolesti organa za varenje (hiperacidni gastritis, čir želuca i dvanaestopalačnog creva, katari creva, hronični zatvor, upala žuči i žučnih vodova, kamenac žučne kese, stanje posle operativnih zahvata na organima za varenje), bolesti kože (ekcemi, psorijaza, varikozni ulkus), vanzglobni reumatizam (fibrozitis, miozitis, tendititis, periartritis, burzitis).
Pored lekovite vode, u Prolom Banji se koristi i lekovito blato za lečenje kožnih bolesti, bolesti perifernih krvnih sudova i reumatskih oboljenja. Lekovito blato se dobija mešanjem termalne vode i zemlje iz okoline izvora “Pupavci”.
Smeštaj i ishrana
Hotel Radan se nalazi u centru Prolom Banje. Hotel raspolaže sa 212 soba u 3 objekta, od kojih su dva vezana toplom vezom sa medicinskim i wellness centrom. Udobne sobe sa 2 klasična ležaja ili francuskim ležajem, sa instaliranom Prolom vodom. Sve sobe su sa kupatilom, kablovskom TV, bežičnom internet konekcijom, telefonom. Sve sobe osim prizemlja imaju i terasu. U hotelu Radan možete biti smešteni u standard i komfort sobama i apartmanima.
Gostima je na raspolaganju:
- Udoban smeštaj
- Medicinski centar u kome se svakodnevno obavljaju pregledi i terapije
- Wellness centar
- Otvoreno – zatvoreni bazeni sa termalnom vodom
- Pansionski restoran, kafe barovi kod bazena i recepcije
- Besplatan privatni parking
Etno krčma – Uz samu obalu Prolomske reke, nalazi se Etno kuća sa postavkom seoskog domaćinstva sa početka prošlog veka i restoran sa specijalitetima pripremljenim ispod sača.
Crkva Lazarica (hram „Svetog Lazara“) se nalazi u dolinskom proširenju Prolomske reke, na 640 m nadmorske visine. Udaljena je 2,5 km od centra Prolom Banje. To je jedina Crkva brvnara u Toplici. Sagradili su je doseljenici sa planine Golije 1890. godine, na temeljima starijeg hrama. U narodu postoji ubeđenje da je u njoj izvršeno pričešće dela srpske vojske pred odlazak u Kosovsku bitku.
Neobjašnjivu prirodnu retkost predstavljaju šest uvijenih stabala šljiva u dvorištu Crkve Lazarice. Legenda kaže da su vojnici posle pričešća šest puta obilazili Crkvu moleći se za pobedu na Kosovu. Šljive su se uvijale u smeru u ome se vojska okretala. Stara stabla su nestala, u dvorištu su nicala nova i uvijala se, ali je uvek bilo samo šest stabala šljiva.
Crkva Preobraženja Gospodnjeg se nalazi u samom centru Prolom Banje, uz blagoslov njegove svetlosti patrijarha srpskog Irineja, koji je osveštao temelje ove crkve, dajući blagoslov da se crkva sagradi baš na ovom mestu i da bude posvećena Preobraženju Gospodnjem. Gradnja crkve počela je 2010. godine, a 2013. godine sagrađen je atraktivni most, koji je nazvan Most Patrijarha Irineja, a 2014. godine završeno je oslikavanje crkve, koja je oslikana u skladu sa vizantijskom ikonografijom.
Preobraženje Gospodnje je jedan od najvećih hrišćanskih praznika i obeležava se 19. avgusta. Tog dana se služi sveta Liturgija i osveštava se vino. Na ikoni Preobraženja predstavljen je Isus na gori Tavor, okružen svetlošću, pored njega na ikoni se nalaze i njegovi sagovornici Ilija i Mojsije, koji su se ukazali nakon preobraženja, dok trojica apostola koji simbolizuju ljubav, veru i nadu, Petar, Jakov i Jovan, uplašeni leže na zemlji. Prema bibliujskom predanju Petar je rekao „ Gospode da napravimo tri senice, jednu za Iliju, jednu za Mojsija i jednu za tebe“. Petrova želja se uobličila i u Prolom Banji jer je ovo jedino mesto u Srbiji koje i ima crkvu Preobraženja Gospodnjeg i tri senice kao što se i propoveda u Bibliji. Na kraju mosta se nalazi jedna senica, koja je posvećena trojici apostola, na tri odvojene ikone. Desno je ploča na kojoj se nalazi Preobraže Gospodnje, a levo Ilija u vatrenim kočijama i Mojsije koji drži deset Božjih zapovesti. Idući prema crkvi dolazi se do zvonika, gde je Mojsijeva senica. U samom temelju crkve nalazi se Ilijina senica, a poslednja senica je sama crkva i ona predstavlja Hristovu senicu.
Crkva je u dimenzijama mala , ali ne i duhovno. Posetioci crkve Preobraženja gospodnjeg imaju mogućnost da se pomole pred freskom svojih svetitelja i svoje krsne slave, jer freske su oslikane u kombinaciji srpskog i ruskog srednjevekovnog živopisa pa tako i sama crkva predstavlja svetlost i radost svako posetiocu.
Rekreacija
Prolom Banja sa bližom okolinom pruža izvanredne mogućnosti za odmor i razne vrste rekreacije. Na terenu su obeležene “Staze zdravlja”u sedam pravaca:
Centar Banje – bife “Laz” – Crkva Sveta Petka, 1,5 km.
Centar Banje – izvorište “Pupavci” – kuća braće Nerandžića – fabrika “Prolom vode” – Crkva Sv. Petka, 5 km.
Centar Banje – kuća Milovana Živkovića “Šveđanina” – selo Prolom – “Prolom voda” – Crkva Sv. Petka, 5 km.
Centar Banje – ribnjak – Crkva “Lazarica”, 2,4 km.
Centar Banje – selo Prolom – Salevića izvor – Crkva “Lazarica” – ribnjak – centar Banje, 6 km.
Centar Banje – Miloševa voda, 3,5 km.
Centar Banje – ribnjak – Crkva “Lazarica” – Prolomska planina – Đavolja Varoš, 11 km.
