Jedinstven prirodni spomenik
Gemorfološki fenomen ”Đavolja varoš”, nalazi se u selu Đake, 30 km jugoistočno od Kuršumlije na obroncima Radan planine. Do nje se dolazi skretanjem sa auto-puta Niš-Kuršumlija-Priština kod Sastavaka, uzanim asfaltnim putem do sela Zebice (5,7 km), dobrim asfaltnim putem do ulaska u zaštićeno područje (3 km) i pešice do vidikovca (900 m). Ovaj vredni lokalitet čine dva, u svetu retka prirodna fenomena: zemljane figure, kao specifični oblici reljefa, koji u prostoru deluju vrlo atraktivno i dva izvora vode, visoke mineralizacije. Atraktivnost fenomena dopunjuje prirodni ambijent, koji oko zemljanih figura deluje mistično, a u širem okruženju živopisno i pitomo.
Đavolju varoš čine 202 figure, nastale erozijom, različitog oblika i dimenzija, visine od 2 do 15 m, širine od 0,5 do 3 m, sa kamenim kapama na vrhu. Ovaj proces traje vekovima, kule se obrazuju, rastu, menjaju, skraćuju, nestaju i ponovo stvaraju. Zemljani stubovi su građeni od tri sloja različitog sastava: u podlozi je sloj laporca, debeo do jednog metra, u sredini je žućkasta glina debela do tri metra, a iznad nje je najdeblji sloj od peščara, pokriven andezitskim pločama, koje štite restresitu podlogu od razaranja i odnošenja. Ovi specifični oblici reljefa nastali su delovanjem kišnice na nekadašnju topografsku površinu. Spiranjem peska i šljunka ispod manjih ili većih kamenih blokova ostaju figure u obliku kula i piramida. Ipak, spoljašne sile (kiša, sneg, led, vetar) vremenom nagrizaju “kule”, ruše ih dok se usled spiranja tla stvaraju nove. Tako se zemljani stubovi “pomeraju”, uvlačeći se sve dublje u unutrašnjost planinkse kose.
Ovaj prirodni fenomen jedinstven je u našoj zemlji i vrlo redak u svetu. U Evropi ima sličnih pojava na Alpima. “Kule” u Đavoljoj varoši su većih dimenzija i postojanije, pa je zato najpoznatiji spomenik prirode ove vrste u Evropi. U svetu je bila poznatija “Bašta bogova” u SAD. Jedinstevnu tvorevinu prirode među prvima su počeli da posećuju ljubitelji umetničke fotografije, pa je tako 1977. godine u Đavoljoj varoši osnovana prva Internacionalna kolonija umetničke fotografije u našoj zemlji, koja i danas postoji. Pored likovne i vajarske kolonije deo tog stvaralaštva može se videti u galeriji u Đavoljoj varoši, a mnoga su obišla zemlju i svet. Ovaj vredan lokalitet stavljen je pod zaštitu države 1959. godine, a 1995. godine Uredbom Vlade Republike Srbije proglašen za prirodno dobro od izuzetnog značaja i svrstan u prvu kategoriju zaštite. Ukupno je zaštićeno 67 ha površine.
Mistika Đavolje varoši vekovima je pobuđivala maštu ovdašnjih meštana, pa su nastale mnoge legende. Po jednoj legendi figure predstavljaju okamenjene svatove koji su po nagovoru đavola hteli da venčaju brata i sestru. Po drugoj, to su okamenjeni đavoli koje su nadmudrili đaci u opkladi, a po trećoj legendi zemljane skulpture predstavljaju đavole, kojih su se ljudi oslobodili prenoćivši jednu noć pored crkvišta Svete Petke, koja se nalazi u neposrednoj blizini zemljanih figura. U okolini Đavolje Varoši su dve vode neobičnih svojstava. ”Đavolja voda” je hladan i ekstremno kiseli (ph 1,5) izvor sa visokom mineralizacojom (15 g/l) vode). Nalazi se u Đavoljoj jarugi “Crveno (Đavolje) vrelo”, drugi izvor je nešto dalje od prvog i bliže ulazu u zaštićeno područje, sa ph 3,5 i sa nižom opštom mineralizacijom (4.372 mg/l vode). Ovakve vode su vrlo retke u svetu.
Zemljane figure kao najizraženiji geomorfološki fenomen ove vrste u Evropi, predstavljaju izvanrednu turističku atrakciju koja iz godine u godinu privlači sve veći broj turista svih kategorija, naučnih radnika i ljubitelja prirode. Posetiocima lokaliteta na raspolaganju su galerija, suvenirnica, restoran sa specijalitetima ispod sača. Razgledanje i fotografisanje figura moguće je iz različitih uglova sa tri vidikovca. Za organizivane grupe obezbeđeni su vodiči na srpskom, engleskom i ruskom jeziku, a poseban događaj posetiocima predstavlja noćni obilazak u kojem se prožimaju mistika figura, svetlosni efekti, muzika i legende. Đavolja varoš je prostor koji mnoge ne ostavlja ravnodušnim.
Po jednoj legendi, figure predstavljaju okamenjene svatove koji su hteli da venčaju sestru i brata, po drugoj to su okamenjeni đavoli koje su đaci nadmudrili u opkladi, a po trećoj zemljane skulpture predstavljaju okamenjene đavole kojih su se ljudi oslobodili prenoćivši jednu noć na tom mestu.
Više o Đavoljoj Varoši na www.djavoljavaros.com
